Odcinek 2 : Ptasia muzyka

PROGRAM:

1. Aleksandr Alabiew – Słowik
2. Antonio Vivaldi – Koncert fletowy No 3 D-dur Szczygieł RV 428, cz. I Allegro
3. Camille Saint-Saëns – Łabędź z cyklu Karnawał zwierząt
4. Modest Musorgski – Taniec kurcząt w skorupkach z cyklu miniatur Obrazki z wystawy
5. Witold Lutosławski – Spóźniony słowik

Bohaterami dzisiejszego odcinka będą PTAKI. To nie tylko naturalni mieszkańcy ogrodów, ale również wspaniali muzycy, których niedoścignione trele od stuleci kompozytorzy różnych epok próbowali zamknąć w klatkach pięciolinii. Jeden z najstarszych znanych nam utworów, w którym usłyszeć można charakterystyczne kukanie, to anonimowy sześciogłosowy kanon na cześć latapochodzący z Anglii z 1310 roku. Również kompozytorzy renesansowi nie pozostawali obojętni na uroki ptasich trelów. Jednym z najbardziej charakterystycznych utworów jest jedna z „chanson” Clémenta Janequin – Le chant des oiseaux (Śpiew ptaków) – jest to istny wokalny majstersztyk pod względem doboru środków dźwiękonaśladowczych.Kompozytor zmyślnie użył samogłosek, spółgłosek, sylab i wyrazów onomatopeicznych do stworzenia prawdziwej audycji, której nie powstydziłoby się żadne ptasie radio! 

Oczywiście nie tylko ludzki głos potrafi oddać ptasią melodykę. Doskonale sprawdzają się w tym również instrumenty. Ptasim tematem zajął się jeden z najbardziej znanych kompozytorów baroku – Antonio Vivaldi. Swoją ideę imitazione della natura realizuje nie tylko w cyklu Cztery pory roku, ale również w koncertach. Jeden z nich na flet solo i orkiestrę poświęcił szczygłowi.

Mowa ptaków powierzana jest często instrumentom dętym drewnianym: fletowi, klarnetowi, obojowi czy fagotowi. Nam – słuchaczom najłatwiej chyba rozpoznać słowicze trele we fletowych trylach, czyli charakterystycznych ozdobnikach, gdzie bardzo szybko powtarza się dwa dźwięki obok siebie.

Kolejnym ptasim kompozytorem jest również Joseph Haydn. Ćwierkające ornamenty możemy odnaleźć w głosie skrzypiec w części I Kwartetu smyczkowego C-dur, zwanego Ptasim. Rozśpiewany jest także cały Kwartet D-dur z op. 64 – zwany Skowronkowym. Po ptasie motywy sięgali również kompozytorzy większych forma muzycznych – symfonii. Chyba najsłynniejszym przykładem jest VI Symfonia F-dur op. 68 Ludwika van Beethovena, zwana Symfonią pastoralną. W jej drugiej części – Andante molto mosso. Scena nad strumieniem – kryją się trzy ptaki: słowik, przepiórka i kukułka.

Ale nie tylko ptasi śpiew interesował kompozytorów. W swojej żartobliwej poniekąd fantazji zoologicznej Camille Saint-Saens uwiecznił za pomocą dźwięków łabędzia. Płynąca z wdziękiem melodia oddaje majestatyczny ruch tego królewskiego ptaka po spokojnej tafli wody. Łabędź był jedynym utworem ze suity, na wydanie którego autor wyraził zgodę jeszcze za swojego życia. Całość Karnawału zwierząt ukazała się – na jego wyraźne życzenie – dopiero rok po śmierci kompozytora.
Nie tylko dostojny łabędź doczekał się swojego muzycznego portretu. Modest Musorgski – również w cyklu miniatur muzycznych Obrazki z wystawy – zawarł utwór Taniec kurcząt w skorupkach, którego punktem wyjścia był szkic kostiumów kurcząt do baletu Yulii Gerbera Trilby.
XX wiek również doczekał się swojego ornitologicznego kompozytora. Olivier Messiaen – notował śpiew ptaków w różnych porach dnia i warunkach atmosferycznych. W utworach dość wiernie cytował ptasie trele, wykorzystywał do oddania śpiewu ptaków interwały, rytmikę, barwę instrumentów. Zainteresowania ornitologiczne Messiaena zaowocowały utworami „ptasiego charakteru”. Przebudzenie ptaków (Reveil des oiseaux) (na fortepian i orkiestrę) to przedstawienie ptaków Europy, Oiseaux exotique (na fortepian, instrumenty dęte i perkusję) to ptaki Azji Wschodniej, Oceanii i Ameryki. Ptaki Francji Messiaen ujął w Katalogu ptaków (Catalogue d’oiseaux) – jest to 13 utworów na fortepian, każdy utwór poświęcony został innemu ptakowi.