Odcinek 3: Muzyczne drzewo genealogiczne

PROGRAM:
1. J.S. Bach – II suita orkiestrowa h-moll BWV 1067 Badinerie
2. J.S.Bach – 8 małych Preludiów i Fug, Preludium nr 2 C-dur BWV 553
3. F. Farkas – Dawne tańce węgierskie z XVIII w. (Lapockas/Chorea/Ugros)
4. M. Górecki – Trzy utwory w dawnym stylu, I część

Muzyka rozwijała się przez wieki. Zmieniała się poprzez lata. Kompozytorzy dostarczali nowych stylów i form muzycznych, powstawały nowe instrumenty, rozwinęło się wiele zasad muzycznych. Bardzo trafnie obrazują to słowa jednego z najbardziej utalentowanych pianistów młodego pokolenia – Jana Lisieckiego – „Bez Bacha nie byłoby Mozarta ani Chopina, a bez Haydna – Beethovena.”

O ile Beethoven był wizjonerem, który zmienił oblicze muzyki, Mozart naznaczonym nadludzkim talentem, a Chopin ucieleśnieniem romantyzmu, tak Johann Sebastian Bach połączył w muzyce przeszłość z przyszłością. Jego wielkość przejawia się w tym, że w jego muzyce łączy się wszystko to, co było przed nim, z tym, co ceniły późniejsze pokolenia. „Cud Bacha nie powtórzył się w żadnej innej muzyce” – stwierdził czołowy hiszpański wiolonczelista, Pablo Casals, który sławi dziś swą grą muzykę Bacha. „Uczynić pozaziemskim to, co przyziemne, a w tym, co zwykłe, odnaleźć pierwiastek boski – oto cały Bach – największy i najczystszy geniusz w całej muzyce”.

Muzyka łagodzi obyczaje, a Bach uosabia i wywołuje najlepsze z nich. Okres XVII-XVIII wieku to czas muzyki. Po zejściu ze sceny – czy raczej sprzed ołtarza – skomplikowanej polifonii późnego renesansu, od początku baroku wybucha nowy styl: nowy pod względem formalnym, technicznym, estetycznym. Źródłem jest dla niego próba rekonstrukcji muzyki antycznej, z której wyrasta podstawowa dla baroku metoda prowadzenie głosów melodycznych, często wirtuozowskich. To jednocześnie epoka nowego rodzaju zapotrzebowania na muzykę, która służyć będzie już nie tylko nabożeństwom (muzyka sakralna) i – z drugiej strony – czystej rozrywce (muzyka taneczna), ale będzie też uświetniać uroczystości świeckie, jak triumfalne parady albo urodziny czy wesela możnowładców. W tym ostatnim kręgu narodzi się nowy gatunek – opera – która następnie wpływać będzie na kształtowanie pozostałych rodzajów muzyki, wprowadzając do kościołów a niekiedy nawet do luterańskich zborów nowe techniki śpiewu i gry, nowe estetyczne postulaty, wyrażające wrażliwość nowoczesnego, barokowego człowieka.

Johann Sebastian Bach był bez wątpienia muzycznym geniuszem. Poza operą tworzył w każdym rodzaju i gatunku muzyki barokowej. Pisał sonaty, koncerty, suity i kantaty, a także mnóstwo utworów klawesynowych, organowych i chóralnych. Osobliwie dziś przedstawia się fakt, że jego talent muzyczny nie został doceniony za życia, a w momencie śmierci postrzegano go jako uparcie zwróconego w stronę przeszłości. Co za ironia, że utwory żadnego innego kompozytora nie brzmią we współczesnych aranżacjach tak pięknie, jak muzyka Bacha. Jego kompozycje zostały zaadaptowane przez dziesiątki twórców najróżniejszych stylów i gatunków muzycznych, poczynając od swingu, przez blues, na rocku kończąc. Można je usłyszeć w reklamach czy telefonach komórkowych jako melodie dzwonków.

W intuicyjnym sensie muzyka współczesna to ta, która pisana jest w naszych czasach. Ale w kontekście muzyki klasycznej termin ten dotyczy także muzyki powstałej w XX wieku. Jak muzyka XX wieku miała swoje korzenie w muzyce wcześniejszych epok, tak i muzyka wieku XXI jest głęboko zakotwiczona w rozwoju muzycznym dwudziestego stulecia.

Na przestrzeni lat zmieniało się podejście do muzyki i jej zadań. Kultura sal koncertowych i skupiania się w celu wspólnego wysłuchania w ciszy dawnych kompozycji była w jego czasach całkowicie nieznana. I choć francuski kompozytor awangardowy, Pierre Boulez, nazwał tę sytuację „kulturą muzeów” stworzoną w XIX wieku przez romantyzm, to dzięki niej mamy okazję nadal obcować ze wspaniałą muzyką Bacha.

Muzyka naszych czasów jest tak bardzo zróżnicowana, a jej trendy zmieniają się tak szybko, że nie sposób przewidzieć, w jakim kierunku dalej się rozwinie. Być może któryś z nurtów zdominuje sposób komponowania muzyki na następne kilkadziesiąt lat, ale równie dobrze nic takiego nie nastąpi… Niemniej jednak w nowo powstałych utworach muzycznych możemy dostrzec tok myślenia kompozytorów z minionych epok. Tymczasem nie pozostaje nic innego, niż jej z ciekawością słuchać…